( స్పెషల్ కరస్పాండెంట్, హైదరాబాద్ ) 

అంతకు ముందు, ఏ అభ్యర్థికి ఓటు వేయడానికి ఇష్టపడని ఓటరు ఫారం 17ఏ లో తమ అభిప్రాయాన్ని నమోదు చేయాల్సి వచ్చేది. ఇది ఓటు రహస్యాన్ని ఉల్లంఘిస్తుందని సుప్రీంకోర్టు గుర్తించింది.  ఓటరు తమ నిర్ణయాన్ని గోప్యంగా ఉంచుతూనే తిరస్కరణ తెలియజేయడానికి నోటా విధానాన్ని ఈవీఎంలలో తప్పనిసరి చేయాలని ఆదేశించింది.మొదటి అమలు: నోటాను మొట్టమొదటగా 2013లో జరిగిన ఐదు రాష్ట్రాల శాసనసభ ఎన్నికల్లో అంటే ఛత్తీస్‌గఢ్, మిజోరం, రాజస్థాన్, ఢిల్లీ, మధ్యప్రదేశ్ లలో ప్రవేశపెట్టారు. 2014 లోక్‌సభ ఎన్నికల నుంచి ఇది దేశవ్యాప్తంగా అమలులోకి వచ్చింది. అయితే నోటాకు ఒక ప్రత్యేక చిహ్నం ఉంది.. దానిపై నల్ల క్రాస్ గుర్తుతో కూడిన బ్యాలెట్ పేపర్ ఉంటుంది.. 

కాగా నోటా అనేది కేవలం తిరస్కరణను తెలియజేయడం మాత్రమే కాదు, దీని వెనుక అనేక ప్రజాస్వామ్య లక్ష్యాలు ఉన్నాయి: ప్రతిఘటన హక్కు: ఎన్నికల్లో పాల్గొనే అభ్యర్థులందరూ నేర చరిత్ర ఉన్నా, లేదా ప్రజల అంచనాలను అందుకోలేకపోయినా, వారిని నిరాకరించే హక్కును ఓటరుకు కల్పిస్తుంది. 

నోటాకు గణనీయమైన ఓట్లు లభిస్తే, ఆయా రాజకీయ పార్టీలు మరింత మంచి అభ్యర్థులను నిలబెట్టడానికి మొగ్గు చూపుతాయనేది ప్రధాన ఆశయం.  

ఎన్నికలను బహిష్కరించాలని అనుకునేవారికి లేదా నిరాశ చెందినవారికి ఒక ప్రత్యామ్నాయాన్ని ఇవ్వడం ద్వారా, ఓటింగ్ ప్రక్రియలో ఎక్కువ మంది పాలుపంచుకునేలా ప్రోత్సహించడం అవుతుంది.. 

ఇది రాజకీయ వర్గానికి, వ్యవస్థకు ప్రజల అసంతృప్తి స్థాయిని కొలిచే ఒక ముఖ్యమైన సూచికగా పనిచేస్తుందని ఖచ్చితంగా చెప్పవచ్చు.. 
భారతదేశంలో నోటా పాత్రపై విమర్శలు, మద్దతు రెండూ ఉన్నాయి.

అనుకూల అంశాలు ఒకసారి చూస్తే.. వ్యవస్థపై లేదా అభ్యర్థులపై ఉన్న తీవ్ర అసంతృప్తిని స్పష్టంగా నమోదు చేయడానికి అవకాశం కల్పిస్తుంది. ఓటు వేయకుండా ఉండిపోవడం కంటే, గోప్యత కోల్పోకుండా నిరసనను నమోదు చేయవచ్చు. నోటా ఓట్లు పెరిగితే, తమ అభ్యర్థుల ఎంపికలో పార్టీలు మరింత జాగ్రత్తగా ఉండాల్సిన అవసరం పెరుగుతుంది.

ఎన్నికల ఫలితంపై ప్రభావం లేకపోవడం అనేది ఒక వ్యతిరేక కారణంగా చెప్పుకోవచ్చు.. నోటాకు అత్యధిక ఓట్లు వచ్చినా, ఆ స్థానంలో రెండవ అత్యధిక ఓట్లు పొందిన అభ్యర్థి విజేతగా ప్రకటింపబడతారు. దీనినే 'రైట్ టు రిజెక్ట్'  లేకపోవడం అంటారు. నోటా ఓట్లను చెల్లని ఓట్లుగా పరిగణించనప్పటికీ, అవి తుది ఫలితంపై ప్రత్యక్ష ప్రభావాన్ని చూపలేకపోవడం వల్ల కొంతమంది దీనిని కేవలం ప్రతీకాత్మక నిరసన అంటే సింబాలిక్ ప్రొటెస్ట్ గా భావిస్తారు. కొన్ని సందర్భాల్లో, నోటా ఓట్ల సంఖ్య, విజేత అభ్యర్థి యొక్క గెలుపు తేడా అంటే మార్జిన్ ఆఫ్ విక్టరీ.. కంటే ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఇది, ఆ గెలుపుకు పూర్తి ప్రజామోదం లేదని సూచిస్తుంది.

కొన్ని గణాంక ఉదాహరణలు చూస్తే.. అనేక ఎన్నికల్లో, నోటా ఓట్లు కొంతమంది అభ్యర్థుల కంటే లేదా చిన్న పార్టీల కంటే ఎక్కువ ఓట్లను సాధించాయి. కొన్ని రాష్ట్రాల్లో, ముఖ్యంగా రిజర్వుడు నియోజకవర్గాలలో నోటా ఓటింగ్ శాతం అధికంగా ఉన్నట్లు గమనించబడింది.. ఇది ఆయా వర్గాల రిజర్వేషన్లపై ఉన్న సామాజిక వైఖరిని లేదా స్థానిక సమస్యలపై నిరసనను సూచించవచ్చు. 

కొన్ని గ్రామాల్లో రహదారులు, విద్యుత్ లేదా నీటి కాలుష్యం వంటి స్థానిక సమస్యలపై నిరసనగా గ్రామస్తులంతా ఏకమై నోటాకు ఓటు వేసిన సందర్భాలు కూడా ఉన్నాయి. 

భవిష్యత్తులో నోటా అనేది భారతీయ ప్రజాస్వామ్యానికి ఒక శక్తివంతమైన సాధనం. ఇది ఓటరు యొక్క అసంతృప్తిని, వ్యవస్థలో మార్పు రావాలనే ఆకాంక్షను అధికారికంగా, గోప్యంగా నమోదు చేయడానికి అనుమతిస్తుంది. అయితే, నోటా నిజంగా ప్రభావవంతం కావాలంటే, దాని ప్రస్తుత స్థితి కేవలం ప్రతీకాత్మక తిరస్కరణ నుండి తిరస్కరణ హక్కు అంటే రైట్ టు రిజెక్ట్ గా మారాలి.  అంటే, నోటాకు మెజారిటీ ఓట్లు వస్తే, ఆ నియోజకవర్గంలో ఎన్నికలను రద్దు చేసి, మునుపటి అభ్యర్థులు లేకుండా మళ్లీ ఎన్నికలు నిర్వహించాల్సిన అవసరం ఉంది. అప్పుడే, రాజకీయ పార్టీలు తప్పనిసరిగా మెరుగైన అభ్యర్థులను ఎంచుకోవడానికి ముందుకు వస్తాయి. ప్రస్తుతానికి, నోటా అనేది రాజకీయ పార్టీలపై, ఎన్నికల వ్యవస్థపై పెద్దగా ప్రభావం చూపకుండానే ఒక ముఖ్యమైన ప్రజాస్వామ్య సాధనంగా మాత్రమే ఉంది అనేది మేధావులు చెబుతున్న మాట..