న్యాయాధికారి కేవలం మౌన వీక్షకుడిగా కోర్టులో కూర్చోరాదు. ఆయన పాత్ర చురుకైనది, ఉద్దేశపూర్వకమైనది, సత్యాన్ని వెలికితీయడం, న్యాయం జరగడం, ఎవ్వరూ తప్పుచేయకుండా శిక్షించబడకూడదనే నిబంధనను కాపాడడం. న్యాయమైన విచారణ అంటే, నిందితుడికి తనపై వచ్చిన ప్రతికూల సాక్ష్యాలను వివరణ ఇచ్చే అవకాశం ఇవ్వడం తప్పనిసరి.

1. క్రిమినల్ ప్రొసీజర్ కోడ్ సెక్షన్ 313  నిందితుడి విచారణ ప్రాసిక్యూషన్ సాక్ష్యాలను సమర్పించిన తర్వాత, కోర్టుకు ఒక తప్పనిసరి కర్తవ్యం ఉంది, నిందితుడిని వ్యక్తిగతంగా ప్రశ్నించడం ఇది ప్రమాణం లేకుండా జరగాలి..  ఈ ప్రక్రియ ద్వారా నిందితుడు తనపై ఉన్న ప్రతికూల సాక్ష్యాలను తన మాటల్లో వివరణ ఇవ్వగలడు. దీని ఉద్దేశ్యం అతనికి న్యాయంగా తనను తాను రక్షించుకునే సమాన అవకాశం ఇవ్వడం.

2. భారతీయ సాక్ష్యాధికార చట్టం సెక్షన్ 165  న్యాయాధికారి ప్రశ్నించే అధికారం ఈ సెక్షన్ ప్రకారం న్యాయాధికారి ఎప్పుడైనా, ఏ సాక్షినైనా, నిందితుడిని కూడా ప్రశ్నించవచ్చు. దీని ఉద్దేశ్యం ప్రాసిక్యూషన్ లోపాలను పూడ్చడం కాదు, నిజాన్ని వెలికితీయడం..  న్యాయం సాధించడం. ఈ అధికారం విస్తృతమైనది, కానీ ఎల్లప్పుడూ న్యాయమైన పద్ధతిలో, హక్కులను రక్షించే విధంగా వినియోగించాలి.

సత్యాన్వేషణ :

విచారణ కేవలం ప్రాసిక్యూషన్, డిఫెన్స్ వాదనల పోటీ కాదు. న్యాయాధికారి చురుకైన పాత్ర వల్ల విచారణ న్యాయ సత్యాన్వేషణ దిశగా నడుస్తుంది. కోర్టు బాధ్యత నేరస్థులను శిక్షించడం మాత్రమే కాదు, నిజమైన న్యాయం జరిగేలా చూడడం కూడా.

న్యాయమైన విచారణ, న్యాయం :

నిందితుడికి ప్రతికూల సాక్ష్యాలపై వివరణ ఇచ్చే అవకాశం ఇవ్వడం, “విన్నవించక శిక్ష విధించరాదు” అనే న్యాయ సూత్రానికి ప్రతిబింబం. ఈ విధానం.. తప్పుడు  శిక్షలు పడకుండా కాపాడుతుంది.. నిందితుడి వైపు నుంచి ఉపశమన అంశాలను బయటకు తెస్తుంది.. ప్రజల్లో కోర్టులపై నమ్మకాన్ని పెంచుతుంది.

ప్రస్తుత పరిస్థితి – న్యాయ సూత్రాల పతనం :

చట్టం ఈ విధంగా భరోసా కల్పించినప్పటికీ, నేటి రోజుల్లో పరిస్థితి ఆందోళనకరంగా ఉంది. అనేక న్యాయాధికారులు ఈ నిబంధనలను సరైన రీతిలో అమలు చేయడం లేదు. క్రైమ్ పీసీ. సెక్షన్ 313, ఎవిడెన్స్ యాక్ట్ సెక్షన్ 165 వంటి అధికారాలను ఉపయోగించకుండా, చాలామంది మౌన వీక్షకులుగా మారిపోయారు.

తీవ్రమైన ఫలితాలు కలుగుతున్నాయి : 

పౌర హక్కులు ఉల్లంఘనకు గురవుతున్నాయి, ఎందుకంటే నిందితులకు వివరణ ఇచ్చే హక్కు దూరమవుతోంది. న్యాయపరమైన పొరపాట్లు జరుగుతున్నాయి, నిరపరాధులు కూడా శిక్షపడే పరిస్థితి వస్తోంది. న్యాయాధికారుల జవాబుదారీతనం తగ్గిపోతోంది, కోర్టులపై ప్రజల విశ్వాసం దెబ్బతింటోంది.

ముగింపు : 

న్యాయవ్యవస్థ ఉద్దేశం దోషులను శిక్షించడం ఎంత ముఖ్యమో, నిరపరాధులను రక్షించడం అంతే ముఖ్యమైంది. సీఆర్ పీసీ సెక్షన్ 313, ఎవిడెన్స్ యాక్ట్ సెక్షన్ 165 వంటి నిబంధనలు కేవలం ప్రొసీజర్ ఫార్మాలిటీలు కావు..  ఇవి రాజ్యాంగ హామీలతో కూడిన న్యాయ భరోసాలు.

ఈ నిబంధనలను న్యాయాధికారులు పాటించకపోతే, న్యాయం యొక్క పునాది కదిలిపోతుంది, పౌరుల హక్కులు ఉల్లంఘనకు గురవుతాయి. కాబట్టి న్యాయాధికారులు తమ చురుకైన పాత్రను పునరుద్ధరించి, ధైర్యం, ధర్మబద్ధతతో నడుచుకొని, రాజ్యాంగ న్యాయ సూత్రాలను కాపాడాలి.. 

- డా. బాల
సైలాాజిస్టు – సామాజిక – రాజకీయ ఇంజినీర్..